26 آذر 1394

روابط ایران و روسیه در پرتو بحران سوریه و مبارزه با داعش(مقالات راهبردی - فارسی )

 / کیهان برزگر
روسیه به ایران نیاز دارد چون تنها کشوری است که همزمان در عراق و سوریه و در معادلات میدانی و سیاسی دارای نقش ائتلاف ساز و موثر است. همزمان ایران به نقش روسیه در معادلات هوایی و ایجاد تعادل سیاسی-امنیتی جبهه رقبای منطقه ای و فرامنطقه ای یعنی ترکیه و عربستان و آمریکا نیاز دارد. این دو بازیگر همچنین به این درک رسیده اند که بدون تغییر در مواضع بازیگران رقیب منطقه ای حل منازعه داخلی سوریه حتی مبتنی بر یک توافق نسبی و برد-برد ناممکن به نظر می رسد.

بحران سوریه و ظهور پدیده داعش ماهیت روابط ایران و روسیه را از یک چارچوب منفعل تاریخی نسبت به نقش منطقه ای یکدیگر به یک قالب فعال مبتنی بر همکاری های منطقه ای و در جهت تامین منافع ژئوپلتیک تغییر می دهد. این تحول خود نوعی برابری سیاسی در روابط دو طرف ایجاد کرده که این می تواند بر اهمیت نقش ایران در عرصه سیاست منطقه ای و جهانی بیافزاید.

فراتر از تهدید های فوری امنیتی، ظهور تروریسم داعش به دنبال خود رقابت های ژئوپلتیک در سطح منطقه ای و فرامنطقه ای بین ایران، عربستان و ترکیه از یکسو و روسیه و آمریکا از سوی دیگر را افزایش داد. گرچه اکنون همه این بازیگران مبارزه با داعش را در اولویت سیاست منطقه ای خود قرار می دهند، اما باید پذیرفت که به موازات آن یک رقابت ژئوپلتیک هم برای پر کردن خلا قدرت در منطقه به خصوص در سوریه بین همه این بازیگران در جریان است.

از یک طرف، ائتلاف به اصطلاح بین المللی به رهبری آمریکا شامل دولت های محافظه کار عربی حوزه خلیج فارس به همراه ترکیه خواهان جنگ با داعش و همزمان سرنگونی حکومت بشار اسد در سوریه هستند. از طرف دیگر، بلوک مخالف به رهبری مشترک ایران-روسیه و مشارکت عراق و سوریه به همراه چین تنها راه مبارزه با داعش را تقویت نظام دولت در سوریه و حتی حفظ اسد در قدرت (حداقل تا زمان انتقال سیاسی) می دانند. موضوع وقتی حساستر می شود که دریابیم تمامی این بازیگران بر مبنای موقعیت منطقه ای، تاریخی و فهم خاص خود از تهدیدات امنیت ملی، منافع فردی خود را هم دارند.

بر این مبنا روسیه ترجیح داد تا مستقیما وارد جنگ سوریه شود. ایران هم این اقدام روسیه را در راستای منافع خود دید و از آن حمایت کرد. حضور موثر روسیه در سوریه نیاز به حمایت لجستیک و عملیاتی ایران در صحنه معادلات زمینی داشت که محقق شد. اکنون با ائتلاف جدید، معادلات میدانی جبهه جنگ به ضرر تروریست ها و به نفع دولت سوریه در حال تغییر است. در این حین، حمله داعش به پاریس و سرنگونی یک فروند جت روسی توسط ترکیه معادلات ژئوپلتیک جاری را تحت تاثیر قرار داده است. با تمایل فرانسه به همکاری با روسیه برای مبارزه با داعش، که اخیرا مورد حمایت انگلیس هم قرارگرفته، یک جبهه نسبتا واحد در سطح بین المللی شکل می گیرد. این تحول خود فشارهای سیاسی بر عربستان و ترکیه را برای تغییر مواضع فعلی خود و ایفای یک نقش واقع گرایانه تر و صادقانه تر در مبارزه با داعش افزایش می دهد.

اما مهمترین نتیجه معادلات فوق تغییر در ماهیت روابط ایران و روسیه از یک نگاه منفعل به نقش منطقه ای خود به شناخت از مزایا و امتیازات همکاری نزدیک منطقه ای است که وزن سیاسی-نظامی آنها را در مقابل بلوک رقیب افزایش می دهد. روابط ایران و روسیه، فراتر از بی اعتمادی تاریخی در نتیجه تحولات سیاسی قرون گذشته از جمله جنگ ها و رقابت های دوران ژئوپلتیک جنگ سرد یا ایدئولوژیک دوران انقلاب اسلامی، در سالهای اخیر در حوزه همکاری های هسته ای و انتقال تسلیحات نظامی گسترش یافته بود. اما تهدیدات مشترک ژئواستراتژیک ناشی از بحران های سوریه و عراق و حضور داعش در سرزمین های این دو متحد منطقه ای ایران و روسیه، یک نقطه عطف در روابط فیمابین است.

فراتر از تهدیدات امنیتی تروریست ها، خطرات تجزیه ارضی عراق و سوریه یا جابجایی حکومت های غیردوست در این دو کشور مبنای نیاز متقابل ایران و روسیه به یکدیگر است.

روسیه به ایران نیاز دارد چون تنها کشوری است که همزمان در عراق و سوریه و در معادلات میدانی و سیاسی دارای نقش ائتلاف ساز و موثر است. همزمان ایران به نقش روسیه در معادلات هوایی و ایجاد تعادل سیاسی-امنیتی جبهه رقبای منطقه ای و فرامنطقه ای یعنی ترکیه و عربستان و آمریکا نیاز دارد. این دو بازیگر همچنین به این درک رسیده اند که بدون تغییر در مواضع بازیگران رقیب منطقه ای حل منازعه داخلی سوریه حتی مبتنی بر یک توافق نسبی و برد-برد ناممکن بنظر می رسد.

همچنانکه بحران های سوریه و داعش به هم وصل شده اند، در روند زمان مواضع ایران و روسیه هم در سه موضوع بحران جاری بهم نزدیک می شوند: نخست، اینکه دو طرف حمایت از نظام "دولت" در سوریه را یک اولویت برای مبارزه با داعش دانسته و نقش آفرینی بازیگران غیردولتی، گروههای سیاسی و شبه نظامی در این زمینه را تنها در خدمت تقویت دولت سوریه و صرفا در زمان تهدید و ناامنی می پذیرند. این مدل در سیاست ایران در عراق هم صادق بود. یعنی ایران شبه نظامیان شیعه را علیه داعش تنها در زمان خطر فوری سقوط شهرهای اصلی مثل سامرا و بغداد بسیج کرد و در نهایت هم آنها تحت نظارت دولت عراق عملیات انجام می دادند.

دوم، نگاه دو طرف به موضوع مبارزه همزمان با تروریسم داعش و مخالفان دولت سوریه به هم نزدیک شده است. در یک زمانی روس ها قائل به گفتگو با مخالفان میانه روی رژیم اسد، با این هدف بودند که تنها آنها می توانند با تمامی گروهها گفتگو کنند. بر این مبنا، روس ها چندین با مخالفین را به مسکو دعوت کردند. اما روسها بتدریج به این نتیجه رسیدند که شکاف های عمیق بین این نیروها و فرماندهان آنها وجود دارد که معادلات میدانی را همزمان به ضرر آنها و دولت سوریه و به نفع داعش جلو می برد. همزمان بعضی از نیروهای این مخالفان نیز جذب گروههای افراطی تر می شدند. در اینجا نیز مواضع روسیه به دیدگاه ایران نزدیک شده که تروریسم خوب و بد ندارد و باید با همه آنها با یک نگاه مبارزه کرد.

سوم و حساس ترین مورد مربوط به آینده اسد است که مواضع دو طرف در اینجا هم نزدیک شده است. بعضی دیدگاهها معتقدند که روس ها بر اساس منافع خود در مورد جابجایی اسد با غربی ها معامله خواهند کرد. اما با تحولات جدید، روسها هم به این دیدگاه ایرانی می رسند که از ابتدا می گفت مبارزه با تروریسم یعنی حفظ نظام سیاسی سوریه و این یعنی حفظ اسد تا زمانی که دوره انتقال سیاسی سوریه با آرای مردم صورت پذیرد.

اما همزمان با نزدیکی مواضع ژئوپلتیک ایران و روسیه در مسائل منطقه ای، این پرسش مطرح می شود که آیا ماهیت روابط جدید راهبردی است یا تاکتیکی؟ روابط راهبردی در بستر تاریخ، فهم مشترک از تهدیدات و منافع و درجه حمایت از یکدیگر در شرایط بحران و ناامنی و غیره از یکسو و نهادینه شدن معاهدات سیاسی، اقتصادی و نظامی شکل می گیرد. واقعیت این است که مبارزه با یک تهدید سیاسی-امنیتی یعنی داعش که می تواند به ضرر منافع ژئوپلتیک ایران و روسیه در منطقه تبدیل شود ماهیت روابط دو کشور را به سمت راهبردی تغییر می دهد.

به این نکته هم باید توجه داشت که این اولین بار در تاریخ معاصر است که روسیه خواهان گسترش روابط در یک چارچوب راهبردی و برابر سیاسی با ایران شده است. پیش از این البته، بروز بحران اوکراین در 2014 و گرایش روسیه به شرق یعنی ایران و چین در حوزه همکاری های انرژی و مشارکت اقتصادی و سیاسی راهبردی بر اهمیت روابط با ایران افزود. بدنبال آن توافق هسته ای بین ایران و قدرت های بزرگ (برجام) و نگرانی از نزدیکی ایران و غرب به خصوص آمریکا هم سبب شد که روسیه به گسترش این نوع روابط سرعت دهد.

اما نقطه عطف همچنان تقویت ائتلاف جدید سیاسی بین دو کشور در مسائل منطقه ای است. این مسئله در سفر اخیر پوتین به ایران و تاکید او بر اهمیت گسترش روابط راهبردی با ایران و نگاه مشترک روسیه به مواضع ایران در مسائل منطقه ای و بحران سوریه کاملا مشهود گردید.

در مجموع با معادلات فوق می توان گفت که نخست، ماهیت روابط ایران و روسیه در حال تغییر است و دو طرف به نوعی بر اهمیت توسعه یک روابط راهبردی برای تامین منافع مشترک ژئوپلتیک واقف شده و قدم های جدی هم در این زمینه برداشته اند. دوم، این تغییر در روابط در آغاز مسیرخود است و باید نهادینه شده و در بستر زمان نتایج ملموس خود را نشان دهد. سوم، این تحول جدید بهرحال برای ایران یک فرصت است چون بر اهمیت ژئوپلتیک آن در نزد غربی ها و متحدین منطقه ای اش می افزاید. چهارم و مهمتر از همه اینکه ایران باید از این فرصت در جهت تقویت نقش مستقل خود و ایجاد تعادل در روابط منطقه ای و معادلات جهانی استفاده کند.

منبع: سرمقاله مجله دیپلمات، شماره سوم، آذر 1394

13:22

(0)


17 آذر 1394

امریکا خیال‌های تازه‌ای برای عراق دارد(مقالات راهبردی - فارسی )

مقام های عالی رتبه دیپلماتیک که لحظه به لحظه از تحولات درون کاخ سفید خبر دارند، فاش کردند که در این روزها واشنگتن به شدت بر سر بیرون راندن داعش از عراق کار می کند. منابع آگاه گفتند که مقامات امریکایی از سازمان امنیت مرکزی و وزارت امور خارجه و کمیسیون امنیت ملی در کنگره امریکا با سیاستمداران عراقی از طیف های مختلف دیدارهای مفصلی در مکان های گوناگون از جمله در لندن و اربیل و بغداد و امان داشته اند و به آنها گفته اند که ایالات متحده به این باور رسیده که ادامه وضعیت فعلی در عراق قابل قبول نیست و این عدم رضایت را به اطلاع کشورهای موثر در عراق نیز رسانده اند. آنها همچنین گفته اند که به ایجاد سه اقلیم اصلی در عراق تحت حاکمیت حکومت فدرالی در بغداد باور دارند و آن را شرط اساسی برای بستن پرونده داعش و پاکسازی وجب به وجب خاک عراق از لوث داعش می دانند. آنها همچنین بر این باور هستند که باید قدرت های داخلی ثانوی در عراق که به جای قدرت دولت فعلی بغداد عمل می کنند، به ویژه گروه های مسلحی که زیر نظر ایران هستند، برچیده شوند. واشنگتن به اطلاع مسئولان و سیاستمداران عراقی رسانده است که باید همه مشکلات و اختلافات موجود میان خود را چه از بعد شخصی و چه از بعد حزبی حل و فصل کنند و بر مشترکات اصلی برای زندگی در عراق به عنوان کشوری واحد اما فدرالی به تفاهم برسند. امریکایی ها تاکید کردند از نگاه آنها ایالت ها یا اقلیم های عراقی زیر نظر فدرالیسم باید از اختیارات شبه مطلق در زمینه های اقتصادی، سرمایه گذاری خارجی و امور خاص جوامع محلی برخوردار باشند. به گفته این منابع در این دیدارها بر مشکلات اساسی عراق از جمله آن چه دخالت ایران در عراق و نفوذش بر نخست وزیر این کشور از طریق عوامل وابسته به نوری مالکی و هادی العامری و ابو مهدی المهندس می دانند، تمرکز شده است. منابع آگاه همچنین گفتند که واشنگتن متعهد شده است که از حکومت جدید فدرالی در عراق با تایید شورای امنیت حمایت کند و از همکاری با حیدر العبادی به عنوان نخست وزیر دولت فدرالی پشتیبانی کند. به گفته این منابع امریکایی ها الگوی سوئیس را برای عراق در نظر گرفته اند. همچنین قرار است عراق به عنوان منطقه استراتژیک از درجه اول که امنیت آن با امنیت ملی امریکا مرتبط است، اعلام شود و به ایران اطلاع داده شود که به مرزهای قبل از 2003 در تمامی سطوح بازگردد و تنها از طریق نماینده دیپلماتیک رسمی خود در بغداد و نماینده دیپلماتیک بغداد در تهران کار کند. به گفته این منابع مشکلی که امریکایی ها به دنبال راه حلی برای آن هستند و در حال رایزنی با سیاستمداران و نخبگان عراقی بر سر آن هستند، نام اقلیم ها است چرا که به این درک رسیده اند باید از اصطلاحاتی نظیر اقلیم سنی یا اقلیم شیعی صرف نظر کنند، در حالی که با اقلیم کردستان چنین مشکلی ندارند. بسیاری از مقامات امریکایی تاکید کرده اند که توافق بر سر ساختار سیاسی و اقلیم های عراق مشکل اساسی شان است و تاکید کرده اند که در صورت رسیدن توافق بر سر آنها مساله شبکه داعش و هر گونه گروه شبه نظامی مسلح در عراق حل و بایگانی خواهد شد و دیگر هیچ وقت تکرار نخواهد شد. این منابع تاکید کردند که طرح آزادسازی موصل بسیار نزدیک است و تنها جدول زمانی برای اجرای عملیات مربوط به آن باقی مانده و اقلیم کردستان در جریان جزئیات تفاهم های نظامی و سیاسی که واشنگتن به دنبال آن است، قرار دارد و خوب می داند که سیاست واشنگتن حفظ وحدت عراق بر اساس فدرالیسم منطبق با سه اقلیم در کنار اقلیم پایتخت است که به طور سمبلیک با دو حرف CF خوانده می شود. به گفته این منابع موضوع عراق جدید بعد از داعش به اطلاع پایتخت های مهم عربی رسیده و به آنها وعده داده شده ظرف شش ماه در جهت حمایت از ایجاد اقلیم سنی اقدام شود. در همین راستا ایالات متحده گفته است که مناطق شیعه نشین جنوب و کردنشین شمال به ثبات رسمی رسیده اند و زیربناهای آنها برای رسیدن به این هدف فراهم شده است و از اقلیم سنی نیز برای رسیدن به سطح این دو اقلیم حمایت می شود. منابع آگاه همچنین فاش کردند که توافق شده شمار بسیاری از چهره های سیاسی بارز که در یک دهه اخیر مطرح بوده اند از قدرت کنار روند و چهره های جدیدی جای آنها را بگیرند. همچنین تمامی قوانین جدیدی که بر اساس تمایلات و انگیزه های سیاسی صادر شده اند معلق خواهند شد و مجالس اقلیم ها قوانین جدیدی را مطابق با نیازهای محلی به تصویب خواهند رساند. همچنین تعامل با عراقی ها آن قدر گسترش خواهد یافت تا دیگر هیچ عنصر تروریست و افراطی در میان آنها باقی نماند و عراقی واقعا جدید متفاوت از قبل از سال 2003 دوران زمامداری صدام و یک دهه اخیر به وجود آید.

10:15

(0)


18 مرداد 1391

تحلیل استراتژیک تحولات اخیر سوریه(مقالات راهبردی - فارسی )

اگر «انقلاب ساختگی» علیه سوریه شکست بخورد، آمریکا برای ساقط کردن ایران چه می‌تواند بکند؟ جنگ نظامی که سودی ندارد. سلاح «ربات سنّـی» هم که شکست خورد. تحریم و حصر اقتصادی نیز شکست خورده است. پس چه باقی مانده است؟ مشکل بزرگ برای آمریکا در منطقه از زمان نابودی عراق در سال 1991 ایران است. آمریکا پروژه‌ ناصری‌ها را در سال 1967 در هم پیچید و سوریه و فلسطین را منزوی کرد و به حاشیه راند و در دهه 70 و 80 آنان را خرد کرد و در ابتدای دهه 90 عراق را نابود و به یک کشور شکست خورده تبدیل کرد.تنها تهدیدی که پس از نابودی عراق باقی ماند،‌ ایران و سوریه بودند. آمریکا از دهه 90 تاکنون برای نابود کردن ایران و سوریه برنامه‌ریزی می‌کند. نابودی ایران راه را برای آمریکا جهت سیطره بر آسیای میانه و خفه کردن روسیه و چین و نابود کردن این دو فراهم می‌کند. سپس بعد از نابودی روسیه و چین رقیبی برای آمریکا باقی نمی‌ماند و رؤیایی آمریکا برای سیطره بر جهان محقق می‌شود.این تصویری است که آمریکا به طور کلی برای خود ترسیم کرده است؛ تصور سیطره بر کل دنیا و تبدیل کردن قرن 21 به قرن آمریکا بعد از آنکه قرن 20 قرن آمریکا و شوروی بود.آمریکا طرح قرن 21 را در سال 2001 آغاز کرد. افغانستان را به بهانه مبارزه با تروریسم اشغال کرد و اهمیت ژئوسیاسی افغانستان بر کسی پوشیده نیست. افغانستان بین ایران و روسیه و چین است و اقدام آمریکا در اشغال آن، به مثابه خنجری بود در پهلوی قاره آسیا. آسیا تنها قاره‌ای است که آمریکا بر آن سیطره ندارد و در عین حال تهدیدی راهبردی برای سیطره آمریکا بر کل دنیاست. اشغال عراق پس از افغانستان با هدف ساقط کردن ایران و روسیه و تغییر دادن نظام‌های موجود در خاورمیانه و جانشین کردن نظام‌های متحد آمریکا مانند نظام‌های موجود در خلیج فارس بود تا این نظام‌ها سرانجام با نظام‌هایی به شیوه غربی‌ها تغییر کند. کنترل آمریکا بر دنیا فقط با نیروی نظامی مستحکم نمی‌شود. برای اینکه سیطره آمریکا ریشه‌دار شود، این سیطره باید بر اساس عوامل فرهنگی باشد. آمریکا می‌خواهد که فرهنگ خود را در همه جا بر همه فرهنگ‌های دنیا تحمیل کند. این، موضوعی روشن است و معروف است که آمریکایی‌ها از بیان این امر ابا ندارند. آنها آشکارا می‌گویند که می‌خواهند الگوی خودشان در زندگی را به همه ملت‌های زمین منتقل کنند و آن را با زور و تحت شعار حقوق بشر و جهانی سازی و شعارهای مشابهی دارای ظاهر انسان‌دوستانه و باطن استعماری، به دیگران تحمیل کنند. آمریکا دوست ندارد که حاکمان دست‌نشانده‌اش، فرهنگی غیر از فرهنگ آمریکایی را اجرا کنند حتی اگر آن فرهنگ متحد آمریکا باشد و این برای این است که فرهنگ آمریکا نهادینه شود. مثلا حکام خلیج [فارس] خواسته آمریکا را می‌فهمند و سال‌هاست که تلاش می‌کنند مردم خود را آمریکایی کنند و فرهنک و شیوه زندگی آمریکایی را در کشورشان ترویج کنند. این حکام مانع اخذ چیزی از فرهنگ آمریکا نمی‌شوند حتی اگر با فرهنگشان خیلی غریبه باشد. مهم برایشان این است که در قدرت باقی بمانند و آمریکا از آنان راضی باشد. حسنی مبارک هم دقیقا همین کار را می‌کرد و الان هم بسیاری از مصری‌ها فرهنگی نزدیک به فرهنگ آمریکا دارند. آمریکا هزینه زیادی کرده است تا مصر را در دهه‌های گذشته آمریکایی کند و این پول‌ها و هزینه‌ها الان ثمر داده است. اما با این همه و تلاشهای مبارک و خلیجی‌ها، و امثال آنان، آمریکا بخوبی می‌داند که کامل آمریکایی کردن جوامع ممکن نیست در سایه سیاست شیوه غربی که دموکراسی لیبرال نامیده می‌شود محقق شود. آمریکا می‌داند که بخش‌هایی در جوامع عربی هستند که کاملا غیرآمریکایی هستند و منظور، اسلامیون هستند. وجود اسلامیون در مصر و کشورهای دیگر مانند بمبی ساعتی است که ممکن است هر لحظه بترکد و به سلطه آمریکا پایان دهد. این چیزی است که در سال 1979 عملا در ایران رخ داد. آمریکا از انقلاب اسلامی در ایران درسی بسیار مهم گرفت و با استفاده از این درس کوشش می‌کند که کنترل بر مصر و دیگر کشورهای عربی را از دست ندهد. آمریکا از مبارک چشم‌پوشی کرد و به واسطه قطر و ترکیه دست خود را برای اسلامگراهای مصر و دیگر کشورها دراز کرد تا آنان را آمریکایی کند و زیر یوق خود بگیرد. این چیزی است که عملا رخ داده و شاهدیم که خیلی از اسلامیون در کشورهای انقلاب کرده عربی، آمریکایی هستند. چه فرقی میان محمد مرسی و حسنی مبارک است؟ تا الان هیچ تفاوت ریشه‌ای دیده نشده است. حتی به‌عکس. مصر هنوز حول محور آمریکا می‌چرخد و هنوز کشوری آمریکایی است. رسیدن اسلامگراها به قدرت در مصر این کشور را از زیر لوای آمریکا خارج نکرده بلکه در جاهایی بر آن تاکید کرده است. مسلمان‌شده‌هایی مانند وهابی‌ها و اخوانی‌ها در جهان عرب الان چندان فرقی با پیروان آمریکا در دیگر کشورها ندارند. ادبیات و منطق همه اینها منطق آمریکاست. اینها روی کار نیامدند که آرمان فلسطین را باور کنند بلکه کوشش می‌کنند مسئله فلسطین سازش شود و اسرائیل به رسمیت شناخته شود. مسلمانان ترک اسرائیل را به رسمیت می‌شناسند و سال‌هاست تلاش می‌کنند اخوان المسلمون عرب را متقاعد کنند این کار را بکند. نشانه‌ها همه حاکی است که اخوانی‌ها هم عملا این امر را پذیرفته‌اند اما هنوز درباره جزئیات کشور وعده داده شده فلسطین جدل می‌کنند. اخوانی‌ها اکنون اسرائیل را قبول دارند اما در خصوص مسائلی مانند مرزها، منابع آبی و دیگر مسائل سفسطه‌آمیز بحث می‌کنند. یک شاخه‌ی نزدیک به قطر و آمریکا در اخوانی‌ها اعتراف به اسرائیل را قبول دارد اما یک شاخه دیگر مانند کسانی همچون محمود الزهار چنین چیزی را قبول ندارند. به نظر می‌رسد این اختلافها سرانجام به سود آمریکاست و محمد مرسی نیز اکنون تلاش می‌کند توافق دوحه میان محمود عباس و خالد مشعل را اجرا کند. این توافق در حقیقت گامی است به سوی اسرائیل و سرانجام تمام شدن اوضاع به سود آمریکا. باید اعتراف کرد که آمریکا در آمریکایی کردن بسیاری از اسلامیون موفق شده است. همه مسلمان‌های آمریکایی شده اکنون خط آمریکا را تایید می‌کنند و حاضرند به نوعی اسرائیل را به رسمیت بشناسند. اینها آماده‌اند تا در مقابل ایران، سوریه، روسیه و چین سرباز آمریکا باشند. چرا آمریکا با اینکه می‌دانست پیش‌نویسش علیه سوریه وتو می‌شود، آن را به رأی گذاشت؟ آمریکا از بحران سوریه استفاده می‌کند تا میان اسلامگراهای اهل سنت با روسیه و ایران و چین دشمنی ایجاد کند. یکی از اهداف آمریکا در شعله‌ور نگاه داشتن بحران سوریه این است که میان کشورهای جبهه بازدارندگی با مسلمانان اهل سنت ایجاد دشمنی کند. این همان هدفی است که آمریکا تلاش کرد از مسئله چچن و افغانستان بهره‌برداری کند و اعراب را علیه سوریه تحریک و آنان را از مسئله فلسطین غافل کند.واقعیت امروز متاسفانه این است که کشورهای عربی که ادعای اسلام می‌کنند و پشت آن مخفی می‌شوند تقریبا همه‌شان به استثناء سودان آمریکایی هستند. لیبی که ساقط شد و جز سودان و سوریه دیگر باقی نمانده است. تلاش‌های آمریکا برای ساقط کردن سودان و آمریکایی کردن آن ادامه دارد. سیاست آمریکا در قبال سودان سیاست استعماری کینه‌توزانه‌ای است که با سیاست آمریکا در قبال سوریه و قبل از این در قبال عراق چندان تفاوتی نمی‌کند.ساقط کردن نظام سودان هدفی راهبردی برای آمریکاست. ایده نزدیکی سودان و آمریکا، ایده‌ای شبیه به ایده نزدیکی لیبی و آمریکاست که قذافی آن را اجرا کرد و همان ایده نزدیکی عراق و آمریکاست که صدام اجرا کرد. آمریکا هیچ گاه قبول نمی‌کند که به کشوری مستقل [مانند ایران] نزدیک شود. نزدیک شدن به آمریکا یعنی خضوع و قبول آمریکایی شدن خود است. هر کس نپذیرد که آمریکایی شود، به هر قیمتی شده، باید ساقط شود این همان اتفاقی است که درباره [اواخر دوران] صدام و قذافی افتاد. همان اتفاقی است که الان علیه عمر البشیر رئیس جمهوری سودان در جریان است. عمر البشیر امتیازهای زیادی به آمریکا دارد و کار به جایی رسید که به تجزیه کشورش بناچار تن داد ولی آمریکا از او راضی نمی‌شود چون نظام سودان آمریکایی نیست. آمریکا دنباله‌روان خود در خلیج فارس را طعمه می‌کند تا کشورهای مستقل را به اشتباه بیندازد. نزدیکی عراق [دوران صدام] به آمریکا به واسطه اعراب خلیج [فارس] ایجاد شد. صدام به اعراب خلیج اعتماد کرد و نفهمید که آنان صرفا طعمه هستند. همین امر نیز درباره عمر البشیر صادق است. آمریکا همین طرح را با اعراب خلیج [فارس] علیه ایران نیز آزمود اما ایران از سرنوشت صدام درس گرفت و قبول نکرد در دام آمریکا و اعراب خلیج [فارس] بیفتد. ایران بود که به بشار اسد نصحیت کرد که در این دام نیفتد. حافظ اسد نیز روابطی با اعراب خلیج [فارس] و آمریکا داشت. بشار اسد [فرزندش] هم به راه او رفت و اگر ایران نبود شاید سرنوشت او شبیه سرنوشت صدام می‌شد. آمریکا قصد فریب بشار اسد را داشت و می‌خواست که اسد را از لبنان خارج کند تا لبنان سکویی برای نابود کردن سوریه سپس ایران شود اما بشار اسد لبنان را تسلیم آمریکا نکرد. ایران در سرسختگی موضع بشار اسد نقش دارد چرا که مشوق‌های پیشنهادی بسیار بزرگ بود. آمریکا به ترکیه و قطر دستور داد تا سیاست بازی در قبال سوریه پیش بگیرند فقط به یک دلیل، و آن گرفتن لبنان از سوریه و سوریه از محور مقاومت بود تا مقدمه تخریب سوریه سپس ایران فراهم شود. خلاصه‌ی 10 سال گذشته این است که آمریکا موفق شد بسیاری از اسلامگراهای اهل سنت را آمریکایی کند اما در آمریکایی کردن مسلمانان شیعه و متحد آنان یعنی سوریه شکست خورد. قدرت ایران هر روز بیشتر و تهدیدی بزرگ برای نفوذ آمریکا در منطقه شد. بزرگ‌ترین دلیل این ادعا هم خروج ذلیلانه آمریکا از عراق و سقوط سعد الحریری (متحد آمریکا) در لبنان بود. عراق کنونی هم بعد از آنکه در زمان اشغال کاملا آمریکایی بود اکنون بیشتر بی‌طرف است. لبنان نیز اکنون تقریبا بی‌طرف است پس از آنکه در زمان سعد الحریری کاملا آمریکایی بود. نفوذ ایران کار اخراج آمریکا از کشورهای منطقه را آغاز کرده است یعنی اینکه این موضوع، امری خطرناک شده است و سیطره آمریکا را به زوال در منطقه تهدید می‌کند. زوال آمریکا در منطقه نیز به معنای شکست طرح نفوذ به آسیا و از بین رفتن رؤیای سیطره بر جهان. آمریکا ناکامی‌اش در خاورمیانه را با یک دستاورد دیگر جبران کرد و آن سیطره بر لیبی است. لیبی در آفریقا کشوری بسیار مهم است زیرا قذافی در کل آفریقا نفوذ داشت. او جسور و رقیبی برای استعمار غربی‌ها در آفریقا بود. با ساقط شدن قذافی آمریکا فقط نفت لیبی و خود لیبی را به دست نیاورد، بلکه سیطره خود بر کل آفریقا را تقویت کرد و این همان چیزی است که روس‌ها را آزاد می‌دهد و احساس می‌کنند که آنچه در لیبی رخ داد [و ناتو به آن حمله کرد] اشتباه بسیار فاحشی از جانب آنان بود [که در شورای امنیت پای قطعنامه حمله به لیبی را امضا کردند]. کشمکش در سوریه کشمکشی سرنوشت‌ساز برای آمریکاست که سرنوشت سیطره بر دنیا را روشن می‌کند. اگر آمریکا در سوریه موفق شود، حمله به لبنان و عراق را از سر می‌گیرد و دستاوردهای خود را یکی یکی باز پس می‌گیرد و آنگاه ایران در منطقه تنها می‌ماند. اگر ایران هم شکست بخورد موجودیت آمریکا در افغانستان نجات می‌یابد. اگر آمریکا اکنون از افغانستان خارج شود، فضا برای نفوذ ایران و روسیه و چین باز می‌شود و این یعنی شکست سخت اما اگر آمریکا موفق بشود ایران را شکست بدهد آنگاه افغانستان را تحت نفوذ نظام آینده ایران قرار خواهد داد. بقای آمریکا در افغانستان یا خروجش از آن امری سرنوشت‌ساز برای روسیه و چین است. زیرا افغانستان مستعمره آمریکا در قلب آسیا، این دو کشور را تهدید می‌کند. این اهمیت سوریه است. این معرکه کنونی فقط بر سر سوریه نیست و نه حتی فقط بر سر خاورمیانه بلکه حقیقت این است که این معرکه، بخشی از کشمکش بر سر کل دنیاست. کشمکشی جهانی بین کشوری که دنیا را مستعمره خود می‌خواهد و مجموعه‌ای از کشورهایی که در برابر این کشور مقاومت می‌کنند. کشمکش اکنون خود را در سوریه نشان داده است. این همان تفسیر اقدام روسیه و چین در استفاده از سه بار وتو بر خلاف همه فشارهای غرب است. اما چه چیز سبب می‌شود کشوری مانند چین منافع خود با کشورهای عربی و اسرائیل و ترکیه فدای حمایت از سوریه کند؟ سوریه از لحاظ جغرافیایی از چین دور است و از ثروتهای طبیعی هم غنی نیست و در حقیقت چیزی ندارد که توجه چین را جلب کند. در پاسخ باید گفت که چین، صرفا به خود سوریه نگاه نمیکند. چین تصویری کلی‌تر را می‌بیند. جنگ سوریه جنگی سرنوشت‌ُساز در قالب جنگی جهانی است که اساسا روسیه، چین و ایران و هر کشوری که به فشار آمریکا تن ندهد، هدف گرفته است. سقوط سوریه در دستان آمریکا راه را برای سقوط ایران فراهم می‌کند و سقوط ایران چین را در محاصره قرار می‌دهد. سوال این است که اگر آمریکا در سوریه شکست بخورد چه اتفاقی می‌افتد؟ شکست آمریکا در سوریه یعنی شکست آخرین سلاحی که در دست آمریکا علیه ایران است. ایران تقریبا دیگر یک کشور اتمی است. همه دلایل و نشانه‌ها نشان می‌دهد که برنامه هسته‌ای ایران حتی با حمله نظامی هم متوقف نمی‌شود. برنامه هسته‌ای ایران کاملا حمایت شده و تاسیسات آن در سراسر ایران پراکنده است. روسیه و چین هم با موضوع حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران کاملا مخالفند. پایگاه خبری اسرائیلی دبکافایل در مطلبی اعلام کرد که ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه در سفر اخیر به اسرائیل به مقامات آن گفته است که روسیه موشک‌های اس‌.300 را به ایران خواهد داد. معنای این حرف این است که روسیه اجازه نمی‌دهد به ایران حمله شود تا این کشور سقوط کند. بلکه آماده است که قطعنامه‌های سازمان ملل را نقض کند و در حالی که آمریکا قصد حمله نظامی داشته باشد، ایران را تجهیز کند. روس‌ها و چینی‌ها به جنگ کنونی علیه سوریه به این دید نگاه می‌کنند که بخشی از جنگ علیه ایران است. این دو کشور سقوط سوریه را بشدت رد می‌کنند زیرا نمی‌خواهند روزی شاهد تضعیف ایران باشند. این راز دفاع جانانه آنان ازسوریه است. یعنی ایده اتحاد سوریه و ایران اشتباه نبوده است و این اتحاد، شبکه‌ای حمایتی بین‌المللی از این کشور ایجاد رده است. بنا بر این، سقوط ایران با حمله نظامی محال است. دلیل اساسی آن هم محال بودن نابود کردن برنامه هسته‌ای ایران با حمله نظامی است. هدف آمریکا براندازی در ایران با شیوه‌های جنگ نرم و غیرمستقیم است اما گزینه جنگ مستقیم مطرح نیست. اما آمریکا چگونه می‌تواند با جنگ نرم ایران را ساقط کند؟ تنها سلاحی که آمریکا در اختیار دارد، اسلامگراهای اهل سنت است. آمریکا از چندین سال قبل حملات اختلاف‌برانگیز دینی حجیمی را علیه ایران به راه انداخته است. سعودی‌ها با شبکه‌های ماهواره‌ای و رسانه‌ای و فتاوایشان نقشی مهم در این حمله ایفا می‌کنند. آمریکا خیلی از سنی‌ها را سلاحی در دست خود کرده است. آنان را به انتحاری‌هایی تبدیل کرده است که حاضرند برای تحقق سیطره آمریکا بر جهان، جان خود را فدا کنند. اما چه چیز سبب می‌شود که برخی جوانان سوریه علیه کشورشان سلاح در دست بگیرند و خود در مهلکه بیندازند و مقابل ارتش سوریه کشته شوند؟ این جوانان وارد جنگی از پیش باخته شده‌اند. آمریکا اینها را گرد هم آورده است تا وارد جنگی نابرابر علیه ارتش سوریه شوند تا همه کشته شوند. اما هدف اینها چیست؟ در حقیقت این افراد یک هدف دارند. آنان جان خود را فدا می‌کنند تا امپراتوری آمریکا شکل بگیرد. حتی اینها می‌دانند که جنگی که واردش شده‌اند نابرابر است و امیدی به پیروزیشان نیست. آمریکا با تحریکات مذهبی و شعارهایی درباره آزادی آمریکایی خام کرده و آنان را به رُبات تبدیل کرده است. در میراث آمریکا یک ایده قدیمی هست که می‌گوید باید ارتشی از جنگجویان نیمه اتوماتیک ساخت. آمریکایی‌ها می‌خواهند بر دنیا سیطره پیدا کنند اما دوست ندارند جان سربازانشان را به خطر بیندازند. برای همین آنان ایده ایجاد ارتش آدمهای اتوماتیک یا نیمه اتوماتیک را مطرح کرده‌اند به جای اینکه سربازان خود را به جنگ بفرستند و آنان را در معرض خطر مرگ قرار بدهند. آمریکایی‌ها ترجیح می‌دهند رباتها به جای سربازانشان بجنگند. انتحاری‌های به اصطلاح‌ اسلامگرا اکنون نقش این ربات‌ها را ایفا می‌کنند. آمریکا با شعارهای مذهبی تحریکشان می‌کند و به جای سربازان خود اعزامشان می‌کند تا [در سوریه] بجنگند. آمریکا در این صورت چیزی از دست نمی‌دهد و حتی هزینه ساخت ربات را هم نمی‌دهد چون این نیروها خیلی بهتر از ربات هستند. برای همین می‌بینیم که آمریکا با سخاوت آنان را خرج می‌کند و فوج فوج برای مرگ [به سوریه] اعزام می‌کند. این افراد برای آمریکا هزینه‌ای ندارند برای همین آمریکا خود را خسته نمی‌کند که آنان را تامین یا تجهیز کند. تکیه آمریکا اکنون بر کمیت است نه کیفیت زیرا تعداد زیادی از این انتحاری‌ها اکنون مهیا است. شکست آمریکا در سوریه یعنی شکست چنین سلاحی که عملا آخرین سلاح آمریکا [علیه سوریه] است. آمریکا فعلا جز این تروریست‌های انتحاری سنی‌مذهب چیزی برای مبارزه با ایران در چنته ندارد. اگر این انتحاری‌ها شکشت بخورند بدین معناست که راهبرد آمریکا در معرض شکست و رسوایی راهبردی قرار می‌گیرد. اگر «انقلاب ساختگی» علیه سوریه شکست بخورد، آمریکا برای ساقط کردن ایران چه می‌تواند بکند؟ جنگ نظامی که سودی ندارد. سلاح «ربات سنّـی» هم که شکست خورد. تحریم و محصر اقتصادی نیز شکست خورده است. پس چه باقی مانده است؟ آمریکا در این صورت کاملا رسوا خواهد بود مجبور است امتیازهای بزرگ راهبردی بدهد. ایران می‌خواهد که آمریکا را از منطقه بیرون کند زیرا میخواهد استقلال خود را ریشه‌دارتر و راسخ‌تر کند. حضور آمریکا در منطقه تهدیدی همیشگی برای ایران است زیرا عقیده استعماری آمریکا بر مبنای توسعه‌طلبی است برای همین ایران هرگز به آمریکا اعتماد ندارد و جز به خروج آن از منطقه و برچیده شدن همه پایگاه‌هایش در خلیج [فارس] رضایت نمی‌دهد. روسیه و چین طبیعتا از این وضعیت سود خواهند برد. مهم‌تر از هر چیز برای روسیه و چین شکست طرح توسعه‌طلبانه آمریکاست. اگر آمریکا در خاورمیانه شکست بخورد، این به معنای بر باد رفتن رویای آمریکایی کردن آسیا است. آمریکا مجبور می‌شود از افغانستان خارج شود و عملا قاره آسیا جز در برخی بخش‌ها خالی از نفوذ آمریکا می‌شود. طبیعتا سوریه نیز در موضوع اسرائیل سود خواهد کرد. سوریه نیز جولان اشغالی خود و شاید بیشتر از این را طلب کند. و روشن نیست که بر سر فلسطین به توافقی خواهد رسید یا نه اما ایران بر ریشه‌کن کردن اسرائیل مُصـرّ است. اینجا البته حرف ایران فصل الخطاب نیست چون روسیه نیز نظری خواهد داشت اما به هر حال مسئله فلسطین با راه‌های بسیار عادلانه‌تر از آنچیزی که آمریکا مطرح می‌کرد می‌تواند حل شود و سوریه در اینجا نقشی مهم خواهد داشت. اما شیوخ خلیج در اینجا دیگر پوشش آمریکایی خود را که تاکنون رژیم‌های آنان را حفظ کرده بود، از دست می‌دهند زیرا مجبور می‌شوند اصلاحات داخلی عمیقی انجام بدهند و شاید این رژیم‌ها سرنگون شوند و رژیم‌های دیگری روی کار بیاید. هنوز روشن نیست که رژیم‌های کنونی در حاشیه خلیج [فارس] قابل اصلاح هست یا خیر. شکست در سوریه یعنی شکست در مقابل ایران و شکست در افغانستان. یعنی افتضاح راهبردی آمریکا در همه ابعاد. یعنی تیر خلاص بر رویای آمریکا در سیطره بر جهان برای همین می‌بینیم که آمریکایی‌ها با وحشیگری تمام علیه سوریه می‌جنگند. جنگ سوریه جنگی تعیین کننده برای کنترل بر جهان است. اگر سوریه سقوط کند، کل قاره آسیا سقوط می‌کند و اگر پایدار بماند آمریکا از آسیا اخراج می‌شود و با خروج آمریکا از آسیا، فرعون‌های او نیز سقوط می‌کنند که در رأس آن اسرائیل و آل سعود و دیگر همقطاران آنان هستند.

18:23

(0)


11 مرداد 1391

تحلیل تحولات خاورمیانه براساس تئوری بی نظمی(مقالات راهبردی - فارسی )

یکی ازتئوری هایی که می توان تحولات امروز خاورمیانه و شمال آفریقا را براساس آن تبیین و تحلیل کرد تئوری بی نظمی است. یکی ازتئوری هایی که می توان تحولات امروز خاورمیانه و شمال آفریقا را براساس آن تبیین و تحلیل کرد "تئوری بی نظمی " است. به باورنگارنده این سطور براساس این تئوری می توان تحولات ناشی ازبی نظمی موجود را در منطقه ، نوعی حرکت به سوی نظم نوین خاورمیانه وشمال آفریقا دانست. در مقاله پیش روی تلاش شده است بر اساس تئوری بی نظمی پاسخی روشن و دقیق برای سئوالات اساسی زیر ارائه شود . 1- این بی نظمی بصورت خود جوش ومستقل از قدرتها بوجود آمده و به سوی نظمی مردم خواسته پیش می رود ؟ 2- آیا بی سامانی موجود را آمریکا و متحدانش بوجود آوردند تا نظمی استکبار خواسته را برمردم شمال آفریقا و خاورمیانه تحمیل کنند؟ 3- آیا دولت اوباما می کوشد با ایجاد بی نظمی درخاورمیانه مسیرحرکت را به سمتی که منافع بلند مدت آمریکا ایجاب می کند هدایت کند؟ 4- آیا قراراست تجربه دهه هشتاد میلادی درآمریکای لاتین که درنتیجه آن ، نظم نا کارآمد ناشی ازعملکرد دیکتاتورهای وابسته به آمریکا، قربانی شد تا با ایجاد دموکراسی های هدایت شده؛ نظم نوین آمریکا خواسته جایگزین شود؟ تئوری بی نظمی theory Chaos چه می گوید * تئوری آشوب یا بی‌نظمی، تئوری است که امروزه درهمه جنبه‌های علمی وارد شده و باعث تغییر در نوع دیدگاه بشربه حل مسائل غیرقابل پیش‌بینی شده‌است. انگاره اصلی وکلیدی تئوری بی نظمی این است که درهربی‌نظمی، نظمی نهفته‌است به این معنا که نباید نظم را تنها در یک مقیاس جستجو کرد. پدیده‌ای که درمقیاس محلی، کاملاً تصادفی وغیر قابل پیش‌بینی به نظر می‌رسد چه بسا در مقیاس بزرگتر، کاملاً پایا و قابل پیش‌بینی باشد. Chaos در لغت به معنی درهم ریختگی، آشفتگی و بی نظمی است این واژه به معنی فقدان هرگونه ساختار یا نظم است. معمولاً در محاورات روزمره آشوب و آشفتگی نشانه بی نظمی و سازمان نیافتگی جنبه منفی در بردارد. اما با پیدایش تئوری بی نظمی ، امروزه دیگر بی نظمی وآشوب به مفهوم سازمان نیافتگی، ناکارائی، و درهم ریختگی تلقی نمی شود بلکه بی نظمی وجود جنبه های غیرقابل پیش بینی و اتفاقی درپدیده های پویاست که ویژگی خاص خود را داراست . بی نظمی نوعی نظم غائی دربی نظمی است.(1) اصول اولیه تئوری بی نظمی: الف ـ همه سیستم های دینامیکی غیرخطی، دارای نقطه جذب [2] Attractor هستند. ب ـ این سیستم ها ازنظم به بی نظمی و ازبی نظمی به نظم می رسند. پ ـ این سیستم ها بعد ازگذارازنقطه جذب به اشکال نامنظم Fractal [3] می رسند. ت ـ نقطه جذب در واقع نقطه تعادل بخش سیستم های دینامیکی را به نمایش می گذارند[4] با نگاهی به چهاراصل فوق به خوبی می توان دریافت که ویژه گی های جنبش های شمال آفریقا و خاورمیانه بر آن تطبیق دارد زیرا : 1- همه حرکتهای اخیر غیر خطی هستند زیرا چند وجهی و همه ابعاد سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی کشورهای مورد نظر را شامل می شوند 2- دارای نقطه جذب هستند زیرا نقطه جذب حرکتهای مردمی اخیر آن موقع بوجود آمد که سیستم های حاکم بر این کشورها با افزایش‌سرعت حرکت مخالفان آزادی خواه ، خود را از حالت تعادل یا نظم به مرحله عدم تعادل یا بی نظمی رساند. 3- نظم ساخته شده توسط دیکتاتورهای مورد حمایت غرب به بی نظمی موجود در تونس ، مصر ، یمن ، لیبی و غیره انجامیده که می توان از آنها به اشکال مختلف یاد کرد . 4- درنهایت این بی نظمی دریک نقطه تعادل بخش ، به سمت نظم نوینی درخاورمیانه پیش می رود . این نظم مانند گذشته ماهیتی وابسته ندارد و بصورت مستقل اما مرتبط با غرب عمل خواهد کرد. به عبارت دیگراحتمالا شاهد خاورمیانه ای جدید خواهیم بود که دولتهای آنها بیش ازگذشته پایگاه مردمی خواهند داشت وبه تبع آن مستقل تروبه نسبت گذشته آزاد تراز مناسبات وابسته به غرب خواهند بود. این کشورها به سوی استقرارنظام های مردم سالار پیش می روند اما برای رسیدن به وضعیت مطلوب مشکلات متعددی در پیش رو خواهند داشت. برای اینکه ببینیم این خوش بینی تا چه حد منطبق با واقعیت های موجود در خاورمیانه و شمال آفریقا است ، ضرورت دارد تا ماهیت این تحولات بر اساس تئوری بی نظمی بررسی شوند. براساس نظریه بی نظمی اگر یک حرکت را در مقطع زمانی خاصی بُرش بزنیم،ممکن است فقط هرج ‌ومرج ‌بینیم؛ درحالی‌که اگربه همان پدیده نگاه فرایندی داشته باشیم و پدیده درحال تکوین را در فاصله زمانی کافی بررسی کنیم، می‌توانیم شاهد باشیم که درجه مشخصی نظم ازدرون بی نظمی موجود بیرون می‌آید. به باورنگارنده اتکاء به تئوری بی نظمی برای تبیین تحولات شمال آفریقا و خاورمیانه به دلایل زیرمی تواند مفید وصحیح باشد . تئوری بی نظمی تحولاتی را تبیین می کند که دارای شرایط ذیل هستند : 1- رفتار آینده عناصر درونی آنها را نمی‌توان به دقت پیش‌بینی کرد. 2- چگونگی آغاز آن معلوم است اما اینکه چگونه به پایان می‌رسند مشخص نیست 3- ماهیتی تاثیرگذاروپویا دارند به این معنا که برمحیط خود تاثیرمی گذارند وازآنها تاثیر می پذیرند. 4- تحولات آنها برگشت ناپذیرند و تغییرات در انها دائما جریان دارد به خوبی می توان تائید کرد هر چهار ویژه گی در تحولات مربوط به خاورمیانه وشمال آفریقا قابل مشاهده است. زیرا: اولاً روند تحولات آتی را نمی توان دقیقا پیش بینی کرد ثانیاً آغاز ماجرا با خود سوزی بوزیاف درتونس بود، اما پایان تحولات مشخص نیست. ثالثاً تحولات تقریبا برکلیه کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا تاثیر گذار بوده همچنانکه از روند تحولات بین المللی تاثیر پذیرفته است. با درنظر گرفتن این واقعیت ها اکنون ویژه گی های سیستم هایی را که درنظریه بی نظمی مورد توجه قرارمی گیرند بررسی می کنیم . باید در نظر داشت که این خصوصیات در مبانی ریاضیات و فیزیک کاربرد های اساسی دارد اما تطبیق آن برتحولات سیاسی منطقه بیشتر به منظور روشنگری در باره ماهیت پیچیده این تحولات است. 1- اثر پروانه ای: (BUTTERFLY EFFECT) پروانه‌ای درآفریقا بال می‌زند و باعث ایجاد گردبادی درآمریکای جنوبی می‌گردد . این اصل بیان می‌کند که کوچک‌ترین تغییردراین جهان ممکن است اگرجدی گرفته نشود باعث بی‌نظمی‌های بزرگی درجهان شود. به بیان دیگراین اصل بیانگرنفی روابط خطی بین علت ومعلول وتأیید غیرخطی بودن روابط دربین پدیده ها وتحولات است. به این معنا که یک تغییرجزیی دروضعیت اولیه می تواند به نتایج وسیع و پیش بینی نشده درستاده های سیستم مورد بررسی منجرگردد. این سنگ بنای تئوری بی نظمی است. دراین نظریه اعتقاد برآن است که درتمامی پدیده ها، نقاطی وجود دارند که تغییری اندک درآن‌ها باعث تغییرات عظیم خواهد شد. درگذشته سیستم‌هائی که اثر پروانه‌ای ازخود نشان می‌دادند به عنوان سیستم‌های بررسی ناپذیرازحیطه مطالعات علمی کنارنهاده می‌شد وبه این جهت روش تحلیل خاصی برای مطالعه آن‌ها به وجود نیامده بود اما امروزه این سیستم‌ها محل توجه دانشمندان است وکوشش می‌شود تا مسائلی که قبلا تصادفی، ناموزون وبی نظم تلقی می شدند با تئوری بی نظمی مطالعه وراه حل یابی شوند.[5] تحولا ت تونس،مصر، لیبی ، یمن ، بحرین ، سوریه وغیره درچند ماه اخیرنشان داد موج نارضایتی عمومی در بین مردم که به دلیل متراکم شدن خواسته های بی جواب ونادیده انگاشته شدن، بوجود آمده است . شرایط ویژه ای را بوجود آورد که ظرف مدت بسیار کوتاهی نظام های سیاسی چند دهه گذشته کشورهای منطقه را دستخوش تغییرات بنیانی کرد. 2- خودسازماندهی: (DYNAMIC ADAPTATION) نظریه پردازان بی نظمی براین باورند که درمحیط درحال تغییر امروز، سیستم های بی نظم درارتباط با محیطشان هم چون موجودات زنده عمل می کنند و به همین دلیل برای رسیدن به موفقیت همواره باید خلاق و نوآور باشند. اما هنگـامی که سیستم به تعادل سازگارنزدیک می شود برای حفظ پویایی نیازبه تغییرات اساسی درونی دارد که این تغییرات به جای سازگاری وتطبیق با محیط ، سازگاری پویا را موجب می شود که نتیجه آن دگرگونی روابط پایدار بین افراد، الگوهای رفتاری، الگوهای کار، نگرشها و طرز تلقی ها وفرهنگ‌ها است. در چنین شرایطی است که تغییرات کوچک می‌تواند تغییرات عمده‌ای را در رفتارسیستم ایجاد کند وتحت این شرایط است که اثرپروانه ای در کنارسازگاری پویا تبلورمی یابد. [6] درتحولات اخیرمنطقه خاورمیانه و شمال آفریقا نیز ، این خود سازمان دهی را کاملا می توان درک کرد . درست است که بخشی از سازمان دهی ها ازطریق اینترنت ( ایمیل و شبکه های اجتماعی مانند توئیتر و فیس بوک) انجام شد اما این به معنای ان نیست که سرنخ تحولات دردست آمریکا وسازمان سیا باشد که این مراکز را کنترل می کنند. دراین تحولات جوانان درکنارگروه های سیاسی ناراضی در اعتراض به سالها دیکتاتوری و وابستگی دولتهایشان به آمریکا به خیابان ها ریختند تا نشان دهند خواهان تغییرات اساسی هستند. اگرغرب ازاین نارضایتی استفاده می کند تا مدیریت بحران کند، این به معنای آن نیست که آمریکا ومتحدانش سازمان دههی این تحولات را برعهده دارند. زیرا آمریکا در موقعیت فعلی به گفته اکثر صاحب نظران دیگردرموقعیت رهبری جهان نیست، ومهم ترآنکه بدلیل وابستگی عمیق مبارک و بن علی در مصر و تونس، آمریکا انگیزه ای برای برهم زدن نظم موجود نداشت. آمریکا با اتخاذ سیاست ایجاد بی نظمی به کجا می رسد که درشرایط قبلی نمی توانست برسد؟ حکومت های مبارک درمصر، بن علی درتونس وعبدالله صالح دریمن به خوبی منافع آمریکا را تامین می کردند. استفاده بخشی ازمردم انقلابی ازفیس بوک وتوئیتر برای ایجاد تجمع ها و هماهنگی های لازم به منظور شرکت در تظاهرات ضد حکومتی ، معیاردقیقی برای وابسته نشان دادن تظاهرات مردمی نیست. چراکه به هرحال اگرعملکرد منفی حکومت های دیکتاتور درمحدود کردن آزادی های سیاسی،فساد دستگاه حکومتی دراموراقتصادی ودرنهایت وابستگی به بیگانگان نبود،مردم به خیابان ها نمی ریختند تا حکومت های ظالم راسرنگون کنند. اگر بخواهیم جریانات استقلال خواهی وظلم ستیزی را درجهان عرب به حساب برنامه ریزی آمریکا برای ایجاد بی نظمی بگذاریم تا در بلند مدت نظم جدید حاکم شود ، باید درهمه این کشورها شاهد تشکیل دولت های طرفدارآمریکا باشیم درحالی که روند تحولات به گونه ای است که احتمالا انتخابات آینده درتونس ومصر به روی کار امدن جریان های مستقل ومنتقد آمریکا خواهد انجامید. درمورد یمن ولیبی وسایر کشورها هم که باید منتظر تحولات آتی بود. موضوع مهم آن است که این خود سازمان دهی بدون رهبری واحد در این کشورها انجام می شود وگرایش های سیاسی و اجتماعی را ازطیف های مختلف دینی،غیرمذهبی وملی و درمواردی چپی، شامل می شود . شاید به دلیل وجود همین مشخصات بوده که کشورهای غربی بویژه آمریکا و فرانسه و انگلیس سعی دارند برای آنکه بتوانند تحولات آتی را به مسیری که مورد نظرآنها است ، هدایت کنند ؛ موقعیت مخالفان غرب گرا و سیکولار را در برابر نیروهای مذهبی تقویت کنند . 3- خودمانایی: خاصیت هولوگرافی (SELF - SIMILARITY) درتئوری بی نظمی و معادلات مربوط به آن، نوعی شباهت بین اجزاء و کل قابل تشخیص است. بدین ترتیب که هرجزیی از سیستم دارای ویژگی‌های کل بوده و مشابه آن است. به این خاصیت هولوگرافی گفته می شود. برای درک خاصیت هولوگرامی به عنوان مثال می توان به آینه اشاره کرد. خاصیت انعکاس تصویر در تمام قسمت های آن وجود دارد. به گونه ای که هر قطعه آن این خاصیت کل را می تواند ازخود بروز دهد. [7] دربررسی وشناخت ماهیت پدیده های سیاسی باید به واقعیت های موجود درتحولات آن گونه که هستند ونه آنگونه که مورد خواست یا آرمان ما هستند ،توجه کنیم . برهمین اساس حرکتی که درتونس آغاز شد و به مصر، لیبی ، مراکش، الجزایر ، اردن ، سوریه ، یمن ، بحرین و سایر کشورهای عربی کشیده شد ، تاکنون به سرنگونی سه رئیس جمهوری که هرکدام بالای بیست سال حکومت کردند ، منتهی شده است. ماهیت این حرکت براساس هرگرایشی درنظرگرفته شود درچهار خصیصه مشترک هستند.این خصایص مشترک چهارگانه برتک تک اجزای این حرکتها درکشورهای مورد بررسی قابل تعمیم هستند. 1- همه این حرکتها علیه دیکتاتورها وظلم ستیزند اما رهبری واحد ندارند. 2- همه معترضان خواهان استقلال سیاسی واقتصادی وفرهنگی کشورشان هستند اما ازایدئولوژی واحدی تبعیت نمی کنند. 3- اکثر معترضان با مداخله خارجی در اداره کشورشان به هرشکل مخالف هستند 4- متن مردم نقش کلیدی درایجاد این تحرکات دارند وازطریق حضوردرخیابان ها و نه مبارزات خشونت آمیز، اهداف خود را دنبال می کنند. احزاب نقش محوری ندارند . 4- جاذبه های عجیب: براساس نظریه بی نظمی با وجود آنکه رفتارها و کنش های حاصل ازتغییرات غیرقابل پیش بینی و غیرخطی هستند، جاذبه های عجیب بیانگرالگوهای منظمی هستند که ازآشفتگی‌های موجود درسیستم و بی نظمی موجود به دست می آیند. جاذبه های عجیب درهمه جا وجود دارند همـه آنچه را که ما در نظراول بی نظـــم وآشوب گونه می بینیم دردرازمدت وبا گذرزمان الگویی منظم ودارای انسجام درونی، نشان می دهد. تغییرات شدید، رفتارهای نامنظم، دگرگونی‌های غیرقابل پیش بینی، حرکات بحرانی و... همه در ذات خود دارای نظمی نهفته هستند. جاذبه های عجیب بدون الگو نیستند واز الگوی خاصی پیروی می کنند و ارزش آنها هم درهمین الگو داشتن است. این جاذبه ها دارای ویژگی های هندسی پیچیده ای هستند و دارای ابعاد غیرصحیح می باشند و مسیر آن‌ها به هم پیچیده، چند جهته وگسترده است. در جاذبه های غریب هیچ مسیری تکرار نمی شود وهرمسیر برای خود مسیری جدید است. جاذبه های عجیب درهمه جا وجود دارند . همه آنچه را که ما درنظر اول بی نظم وآشوبناک می بینیم در دراز مدت وبا تکرار؛ الگوی منظمی ازخود نشان می دهند.[8] درتحلیل ماهیت تحرکات موجود، چه آنها را انقلابی بنامیم و چه جنبش های سیاسی و اجتماعی بخوانیم ، براین واقعیت می توان اذعان کرد که این حرکت ها دارای جاذبه های منحصر به فردی هستند که درکشورهای بیرون منطقه نیزقابل الگوبرداری وتاثیرگذارند . با وجود آنکه ظاهرتحرکات مردم ، نشان از نوعی آشوب و بی نظمی دارد ، اما وقتی درعمق موضوع وارد می شویم می توان به راحتی گرایش های استقلال طلبانه و آزادی خواهانه را مشاهده کرد که الگوهای رفتاری خاص خود را معرفی می کنند. ازلحاظ شیوه مبارزاتی نیزبا انکه کشورهای درگیر،هرکدام ویژه گی های منحصر به فرد خود را دارند. اما این کشورها ازالگوهای مبارزاتی مردمی که درسایرانقلاب های دنیا تجربه شده است، ازجمله حرکت انقلاب اسلامی در ایران با درنظر گرفتن خصوصیت های محلی ، استفاده می کنند. براین اساس نمی توان به صرف شباهت های ظاهری با حرکتی که در دهه 1980 در آمریکای لاتین شاهد بودیم بلافاصله نتیجه بگیریم این گونه حرکت ها هم در پشت صحنه ساخته و پرداخته آمریکا و متحدانش است. باید گفت دردهه دوم هزاره سوم میلادی دو دیدگاه افراطی باید کنار گذارده شود . اول دیدگاهی که همه چیز را توطئه آمریکا یا انگلیس و متحدانش می دانند. دوم دیدگاهی که خوش بینانه تصور می کند آمریکا و متحدانش به دنبال آزادی خواهان هستند و تلاش می کنند گذشته نکبت بار خود در باره حمایت از دیکتاتورهای وابسته را در اذهان عمومی اصلاح کنند. درست است که آمریکایی ها درتحولات اخیردربرابرعمل انجام شده قرارگرفتند وتلاش می کنند بحران ناخواسته را مدیریت کنند تا به مسیری برود که منافع بلند مدت آمریکا در منطقه تامین شود و یا حداقل خسارت نبیند. باید تحلیل گران سنتی پیرو تئوری توطئه با تفکرات جذمی ناشی از رسوبات اندیشه های چپگرایانه یکبار برای همیشه بپذیرند که مردم کشورها می توانند بصورت مستقل دیکتاتور ها را سرنگون کنند . البته پذیرش این نظر به معنای آن نیست که از ترفند ها و سیاست های آمریکا غافل شویم و تحرکات آنها را برای شکل دادن به خاورمیانه جدید آنگونه که خانم رایس وزیر خارجه پیشین آمریکا در سال 2005 وعده آنرا می داد ، نادیده بگیریم . آمریکا می کوشد اندیشه لیبرالیستی وسکولاریستی ودموکراسی خواهانه و اقتصاد بازار آزاد را درکنار شعارحمایت ازحقوق بشر در جهان تبلیغ و ترویج کند. اما عملکرد هشت سال اخیر آمریکا درافغانستان وعراق ثابت می کند همیشه آن چیزکه آنها می خواهند تحقق نمی پذیرد .اراده ملتها را نباید دست کم گرفت و یا نادیده انگاشت. جمع بندی بحث : مردم جهان با پیشرفت تکنولوژی و رسانه ها بیش از سالهای گذشته اطلاع و آگاهی بدست می آورند ومایل هستند وضعیت خود را از حکومتی وابسته و دیکتاتور به حکومتی مستقل و آزادی خواه تبدیل کنند در این را ه مبارزه می کنند البته قدرتها هم بی کارنمی نشینند وسعی می کنند از آب گل آلود به نفع خود ماهی بگیرند. حکومت های دیکتاتور پرور غرب به رو ی مبارک خود نمی آورند که سیاست های غلط آنها در مورد اینکه تنها به فکر غارت منابع کشورها باشند و به دیکتاتور بودن یا آزادی خواه بودن رهبران آن کشورها کاری نداشته باشند. دیگر با این ارتباطات گسترده ورسانه های جهانی متنوع ومتکثر، کمتر می شود برسر ملتها کلاه گذاشت . آنها می توانند حکومتهای وابسته را از حکومت های غیروابسته با معیار های دقیق تری نسبت به گذشته شناسایی کنند. به تبع آن انگیزه بیشتری برای خارج شدن ازنکبت وابستگی و دیکتاتوری دارند . هرگونه مطلق اندیشی درتحلیل تحولات سیاسی اشتباه محض است اینکه این حرکتها را کاملا مستقل بدانیم وهرگونه مداخله فرصت طلبانه سایرکشورها را نفی کنیم ، یا بی اثربدانیم به همان اندازه غلط است که تصورکنیم آمریکا طراح اصلی همه این تحولات است وسرنخ قضایا دردست واشنگتن قرار دارد. برای درک دقیق ماهیت اصلی تحولات شمال آفریقا وخاورمیانه باید با استفاده ازقرائن وشواهد موجود به تحقیقی وسیع وهمه جانبه اقدام کرد تا بتوان واقعیت ها را آنگونه که هستند تحلیل کنیم نه آنگونه که می خواهیم باشند. بر اساس تئوری بی نظمی می توان نتیجه گرفت ماهیت تحولات جاری حرکتی مستقل است اما تحت تاثیر شرایط بین المللی و منطقه ای قرار دارد ، بی نظمی موجود را اراده آمریکا برای ایجاد تغییرات در خاورمیانه به عنوان متغییری وابسته که در نهایت به نظم دموکراسی وابسته به غرب می رسد، بوجود نیاورده است . این بی نظمی به سمت نظم نوینی پیش می رود که مدیریت ان برعهده مقام های آمریکایی نخواهد بود . بلکه رهبران مردمی در یک دوره انتقالی منطقه را به سوی نقش آفرین های مردمی پیش می برند. این در حالی است که رسانه های غربی در شش دهه گذشته با نفی هر گونه حرکت انقلابی و مردمی به جهان القاء می کنند که به نظم آمریکا ساخته تن دهند و برای پیشرفت و توسعه در مدل مورد نظر آمریکا ، پیرو منویات کاخ سفید باشند. درس بزرگ تحولات اخیر برای همه دیکتاتورها و حکومت های وابسته به غرب آن است که ملت های تحت ستمِ ، همه امکانات خود را بسیج کرده اند تا نشان دهند می توان مستقل و آزاد زندگی کرد بدون آنکه آلت دست قدرتهای بازیگر در صحنه بین المللی باشند. برگرفته از تحلیلهای جناب آقای بهشتی پور

18:26

(0)